"WYKAZ KARCZEM I SZYNKÓW WE WSIACH I NA TRAKTACH W POWIECIE SIEDLECKIM NA ROK 1845/6 UTRZYMYWANYCH, DO KTÓRYCH PATENTA PROPINACYJNE WYDANE BYĆ MOGĄ"

Pobierz wykaz: 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9.

(...)

(...)

(...)

......................................................................................................................

W roku 1789 r. Franciszek Ksawery Jasiński opłacał podatek podymny od 5 browarów i 6 karczem leżących w jego częściach na wsiach: Dziewule, Januszówka, Krasuse Smolanka, Koziestany, Okniny, Jasionka, Chromna, Borki Sołdy, Borki Kosiorki (patrz Taryfy Podymnego). Na początku XIX w skład majątku wchodziły już także nieruchomości na Zabłociu, Radomyśli i Jastrzębiach Śmiarach.

To były takie czasy, że karczmy znajdowały się w większości wsi, nawet tych najmniejszych, jak Rówce czy Ciosny. Właściciele ziemscy mieli wyłączne prawo do produkcji i sprzedaży trunków na terenie swoich dóbr. To oznaczało, że chłopi dworscy musieli przymusowo wykupywać w dworskiej karczmie określoną w ciągu roku ilości piwa, a w późniejszym okresie także wódki (propinacja). Nie inaczej było także z chłopami dziewulskimi. Wystarczy przejrzeć umowę sprzedaży folwarku dziewulskiego zawartą w 1848 r. pomiędzy Lisowskim i Małachowskim, by się o tym przekonać: Sprzedajemy (...) dobra Dziewule część A ze wszystkimi polami, gruntami, łąkami, borami, lasami, zaroślami, pastwiskami, zabudowaniami dworskimi i włościańskimi, robocizną włościan, czynszami i zapomogami tychże, tudzież z propinacją, ogrodami*. Dochody z tytułu propinacji były znaczne. Nie dziwi zatem, że karczmy i browary, a potem także gorzelnie powstawały przy każdym nawet niewielkim folwarku. Tak było i w Dziewulach. Franciszek Ksawery Jasiński był przecież właścicielem aż pięciu browarów. Jeden z nich bez wątpienia musiał być zlokalizowany bezpośrednio na terenie naszej wsi. To tu przecież mieścił się dwór i główny kompleks zabudowań folwarcznych.

W pańskiej karczmie sprzedawało się nie tylko alkohol, ale także wiele innych artykułów spożywczych. Tu także często odbywały się różne rodzinne uroczystości, zabawy i tańce.

Trudno jednoznacznie określić, w którym miejscu naszej wsi była zlokalizowana karczma. Zazwyczaj stawiano ją przy gościńcu, najchętniej przy rozwidleniu dróg. Gdy patrzy się na mapę zabudowań folwarku dziewulskiego z 1870 r., można dojść do wniosku, że karczmę (a być może i browar) stanowiły budynki usytuowane przy skrzyżowaniu drogi prowadzącej do Zbuczyna z drogą do Łęcznowoli, w miejscu, gdzie obecnie mieszkają Państwo Chaberscy. Nie wiemy, jak wyglądały te „obiekty” ani za czasów Franciszka Jasińskiego, tj. w końcu XVIII w., ani sto lat później, za czasów Józefa Szwarca. Żeby jednak mieć wyobrażenie, jak mogły wyglądać, posłużmy się opisem karczmy i browaru w Kazanowie (gmina Ostrów Lubelski) dokonanym przez Grażynę Piech na podstawie Ksiąg Grodzkich Lubelskich z 1782 r.**:

Budynek, w którym znajdowała się karczma przypominał wiejską zagrodę. Pokryty słomą, był już stary i wymagał remontu. Do karczmy prowadziło dwoje dwuskrzydłowych wrót obracanych na biegunach. Znajdująca się tu sień służyła jako stajnia dla koni podróżnych „w sieni żłob ieden”.  Z owej sieni drzwi zamykane na żelazny haczyk prowadziły do izby szynkarskiej z kominkiem. Wygląd i wystrój sali bardzo skromny: „izba bez podłogi piec ceglany komin z gliny pułap z opołkow”. W izbie były dwa okna z drewnianymi ramami. Wyposażenie stanowiły „stół sosnowy ławów koło ścian z zydelkiem”. Drzwi na biegunach z izby prowadziły do komory, w której zazwyczaj chowano naczynia szynkarskie.

Naprzeciwko karczmy „za gościńcem” (…) stał browar, pokryty dranicami (deseczki z drzewa iglastego). W nim były dwa kotły gorzałczane, częściowo naprawiane i jeden kocioł piwny. Do składowania zboża, zamiast spichlerza służyła komórka. Pomieszczeniem (najczęściej z dużym piecem), w którym odbywało się suszenie słodu była ozdownia (słodownia).

Karczmy i browary były własnością dworu, ale często dzierżawili je (arendowali) za odpowiednio wysokim czynszem żydzi. Tak zapewne było i w naszej wsi. W Księgach USC z lat 1810-15 figurują bowiem nazwiska mieszkańców Dziewul – arendarzy: Berka Moszkowicza oraz Abrama Berkowicza z małżonką Faygą z Anklowiczów***.

Pewnym „dowodem” na istnienie browaru w Dziewulach może być także fakt, że pole rozciągające się wzdłuż drogi do Bierazki (po jej północnej stronie) nosi nazwę „Browarna” (patrz Mapa Dworu z 1870 r.). Na polu tym mógł być uprawiany jęczmień, z którego potem warzono piwo.

.............................................................................

*APS, Wykaz hipoteczny Dóbr Ziemskich Dziewule cz. A, Nr 1,2,3;
**Grażyna Piech, Dzieje wsi Kaznów do końca XVIII wieku na tle rozwoju społeczno-gospodarczego parafii Ostrów Lubelski, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 2006, str. 46;
***USC, Ks. Nr II, str. 353; Ks. Nr IV, str. 164-164v.

Andrzej Boczek
boczeka@wp.pl

Copyright ©